نویسنده: دکتر رستم مانا[1]
درآمد
طالبان توسط اکثر دولت‌های جهان به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می‌شدند، مگر این گروه در نتیجه‌ی مذاکرات صلح دوحه و سازش با قدرت‌های بزرگ حکومت افغانستان را شکست داده و قدرت سیاسی را به دست گرفتند. از آن به بعد، این گروه در چارچوب یک دولت با جهان وارد تعامل شد و حتا ایالات متحده آمریکا که زمانی (پس از حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱) این گروه را در فهرست گروه‌های تروریستی افزوده بود، بدون رعایت قواعد، نرم‌ها و هنجارهای بین‌المللی وارد تعامل سازنده با این گروه تروریستی شد. پرسش اصلی این است که آیا برقراری روابط دولت‌ها با تروریسم دولتی از منظر حقوق بین‌الملل مجاز است؟
تروریسم دولتی
یکی از مباحث مهم حقوق بین‌الملل و جامعه‌ی جهانی گسترش روزافزون تروریسم است. تروریسم به اشکال متفاوتی واقع می‌شود که از جمله می‌توان به تقسیم‌بندی به تروریسم دولتی و غیردولتی اشاره کرد. تفاوت تروریسم دولتی و تروریسم غیردولتی در اجراکننده‌‌ی آن است. به این معنا که اجراکننده و طراح اعمال تروریستی غیردولتی؛ افراد، تشکل‌ها و احزاب اند و مجری و طراح اعمال تروریستی دولتی، یک دولت یا چند دولت خاص هستند.
تروریسم (دولتی و غیردولتی) یکی از پدیده‌هایی است که در قرن بیست و یکم، دولت‌ها علیه یک‌دیگر از آن بیش‌ترین استفاده‌ی ابزاری را می‌کنند. از این‌رو، تعریف دقیقی که بتواند سایر تحرکات ضدنظم کشوری و جهانی را دربرگیرد، وجود ندارد و در بسا موارد، یک گروه نزد یک دولت به عنوان جنبش آزادی‌بخش و نزد دیگری گروه تروریستی تعریف شده است.
هرچند گروه طالبان تا قبل از حاکمیت بر کابل (۱۵ اگوست ۲۰۲۱) صرفاً هویت گروه تروریستی داشتند، مگر پس از آن‌که قدرت سیاسی را در نتیجه‌ی مذاکرات صلح دوحه و سازش با ایالات متحده آمریکا و دولت‌های اروپای غربی به دست آوردند، از تروریسم غیردولتی به سطح ترویسم دولتی صعود کردند (اغلب تا هنوز مقامات آمریکایی از واژه‌ی تروریسم دولتی در برابر طالبان استفاده نکرده‌اند.) این نشان می‌دهد که اخلاق در سیاست خارجی کشورها به‌ویژه در سیاست خارجی قدرت‌های بزرگی مانند آمریکا و دولت‌های اروپای غربی تا چه حد افول کرده است. حتا قدرت‌هایی که سازندگان قواعد، نرم‌ها و هنجارهای حقوقی هستند خود به ناقضان اصلی آن مبدل شده و عرف ناپسند برقراری روابط با ترویسم دولتی را در تاریخ بنا می‌گذارند.
دیدگاه حقوق بین‌الملل در قبال تروریسم
پدیده‌ی تروریسم مشکلات زیادی را چه در عرصه‌ی داخلی کشورها و چه در عرصه‌ی بین‌المللی رقم زده است. از این‌رو، اعلامیه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی متعددی در راستای مقابله با تروریسم تصویب شده است که از آن جمله می‌توان به کنوانسیون ژنو ۱۹۳۷، اعلامیه مجمع عمومی سازمان ملل در خصوص اقدامات برای حذف تروریسم بین‌المللی مقرر در قطع‌نامه‌ی ۶۰/ ۴۹ سال ۱۹۹۴، کنوانسیون بین‌المللی مقابله با تامین مالی تروریسم (۱۹۹۹)، قطع‌نامه‌ی شماره ۱۵۶۶، مصوب ۲۰۰۴ شورای امنیت سازمان ملل نسبت به اعمال جنایت‌کارانه علیه غیرنظامیان و قطع‌نامه‌ی ۱۵۶۶ شورای امنیت (۲۰۰۴) اشاره کرد.
با وجود این همه مقررات، کنوانسیون‌ها و قطع‌نامه‌ها، قدرت‌های بزرگی مانند ایالات متحده آمریکا ناقضان اصلی قواعد حقوق بین‌الملل هستند. از دید حقوق بین‌الملل تمام گروه‌های تروریستی، تروریسم دولتی و دولت‌های حامی تروریسم باید مجازات شوند. مگر با این وجود، گروه طالبان که نام سران آن درج فهرست گروه‌های تروریستی است، در قدرت هستند و با جهان تعامل دارند و از مجراهای متفاوت و به بهانه‌های مختلف کمک‌های مالی نقدی را به شکل هفته‌وار و ماه‌وار دریافت می‌نمایند. در تازه‌ترین مورد، وزیرخارجه‌ی طالبان به دوحه سفر کرد تا با مقامات آمریکایی روی مسایل مهم (که اغلب بخش این ملاقات چگونگی به رسمیت‌شناختن این گروه و بخش دیگری چگونگی تداوم رژیم آن‌ها و برنامه‌های برای آینده افغانستان و منطقه است) چانه‌زنی دارند. این در حالیست که پس از به قدرت رسیدن طالبان، مردم افغانستان به سرتاسر جهان آواره شدند و طالبان در داخل با سیاست سرکوب و شکنجه و قتل مردم ادامه داده‌اند.
نتیجه‌گیری
با وصف آن‌که گروه طالبان هنوز هم به عنوان گروه ترورستی شناخته می‌شوند، مگر در مذاکرات دوحه و سازش با آمریکا و دولت‌های اروپای غربی قدرت را به دست گرفتند و از سطح گروه تروریستی به سطح تروریسم دولتی صعود کردند، پس از به قدرت رسیدن، دولت طالبان آزادانه با جهان در تعامل است. هر چند مقررات حقوق بین‌الملل، کنوانسیون‌ها و قطع‌نامه‌های از سوی شورای امنیت سازمان ملل در امر مبارزه با تروریسم صادر شده است، مگر قدرت‌های بزرگی مانند آمریکا و دولت‌های اروپای غربی با طالبان وارد تعامل سازنده شده تا اهداف این قدرت‌ها را در افغانستان و منطقه عملی سازند. این نشان می‌دهد که اخلاق در سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ افول نموده، و عرف ناپسندی را در تاریخ روابط بین‌الملل بنا می‌نهند که در واقع ناقضان اصلی حقوق بین‌الملل، قدرت‌های بزرگی مانند آمریکا است.
[1] . پژوهشگر مطالعات امنیت در روابط بین‌الملل
بیشتر بخوانید:
